1. Βιογραφικά στοιχεία
O Πόπλιος Λικίνιος Εγνάτιος Γαλλιηνός1 γεννήθηκε το 218 από τον Πόπλιο Λικίνιο Βαλεριανό και την Εγνατία Μαρινιάνα, οι οποίοι κατάγονταν από παλιές συγκλητικές οικογένειες της Ρώμης. Αδελφός του από άλλη μητέρα ήταν ο Λικίνιος Βαλεριανός Β΄. Παντρεύτηκε την Κορνηλία Σαλωνίνα,2 με την οποία απέκτησε τρεις γιους, τον Πόπλιο Λικίνιο Κορνήλιο Βαλεριανό (γνωστός ως Βαλεριανός Β΄), το Λικίνιο Κορνήλιο Σαλωνίνο Βαλεριανό και το Λικίνιο Εγνάτιο Μαρινιάνο.3 Συμβασίλεψε με τον πατέρα του από το 253, ενώ διατήρησε την εξουσία και μετά τη σύλληψη και το θάνατο του τελευταίου το 260 από τους Πέρσες, αφού πέτυχε την εξουδετέρωση των σφετεριστών σε Ανατολή και Δύση. Προχώρησε σε στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις δημιουργώντας έναν πολύ ευέλικτο στρατό, σε διοικητικές που προκάλεσαν μεγάλη δυσαρέσκεια στην άρχουσα τάξη και σε νομισματικές που επέτειναν την οικονομική κρίση της αυτοκρατορίας. Από την άλλη ενίσχυσε την καλλιτεχνική και πνευματική δημιουργία και ακολούθησε ήπια πολιτική απέναντι στους χριστιανούς. Δολοφονήθηκε μεταξύ της 20ής Αυγούστου και της 16ης Οκτωβρίου 268 στο Μιλάνο μαζί με τον αδελφό του Βαλεριανό, τη γυναίκα του Σαλωνίνα και το γιο του Μαρινιάνο, έπειτα από συνωμοσία που έφερε στο θρόνο τον Κλαύδιο Β΄. Ο τελευταίος ζήτησε από τη τη θεοποίηση του θύματός του, προκειμένου να επιτύχει την εύνοια του λαού.4
2. Ο Γαλλιηνός ως στρατιωτικός Ο Βαλεριανός με την ανάρρησή του στο θρόνο, αποσκοπώντας προφανώς σε μια αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση, πρότεινε το Γαλλιηνό όχι ως αλλά ως , πρόταση που έγινε δεκτή από τη σύγκλητο.5 Ανέθεσε μάλιστα στο γιο του τη διακυβέρνηση του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας. Ο Γαλλιηνός κατόρθωσε κατά το διάστημα της συγκυβέρνησης (253-259) να αντιμετωπίσει επιτυχώς επιδρομές γερμανικών φύλων και εξεγέρσεις διοικητών των επαρχιών.6 Σε αυτές τις επιχειρήσεις, αλλά και σε εκείνες που ακολούθησαν, σημαντικό ρόλο έπαιξε ένα σώμα ταχείας επέμβασης, το οποίο λειτουργούσε ξεχωριστά από το υπόλοιπο στράτευμα. Αυτό το σώμα το είχε δημιουργήσει ο ίδιος και είχε έδρα του το Μιλάνο.7
2.1. Πέρσες – Αναταραχές στην Ανατολή Από το 259 και εξής, όταν ο πατέρας του αιχμαλωτίστηκε από το βασιλιά των Περσών Σαπώρ Α΄, πέρασε στα χέρια του η διακυβέρνηση ολόκληρης της αυτοκρατορίας. Απασχολημένος με τους στασιαστές στο δυτικό τμήμα της, άφησε την απόκρουση των περσικών επιδρομών που έφταναν μέχρι τη Λυκαονία8 στους στρατηγούς του πατέρα του Βαλλίστα και Μακριανό Α΄, οι οποίοι αναδιοργάνωσαν τον εναπομείναντα στρατό του Βαλεριανού, καθώς και στον ηγεμόνα της Παλμύρας Οδαίναθο. Λόγω όμως αυτής της δράσης τους, τα στρατεύματα της Ανατολής ανακήρυξαν το 260 αυτοκράτορες το Μακριανό Β΄ και τον Κύητο, γιους του Μακριανού Α΄, οι οποίοι έγιναν αποδεκτοί σε Μικρά Ασία, Συρία και Αίγυπτο.
Ο Γαλλιηνός αντιμετώπισε επιτυχώς τους σφετεριστές το 261, στέλνοντας εναντίον τους τον Αυρίολο, διοικητή του ιππικού του, και τον Οδαίναθο.9 Εξαιτίας των νικών που πέτυχαν οι παραπάνω στρατηγοί του και ο Οδαίναθος εναντίον των Περσών, ο Γαλλιηνός πήρε τους τίτλους Parthicus Maximus (Παρθικός Μέγιστος) και Persicus Maximus (Περσικός Μέγιστος). Νομίσματα πόλεων, ανάμεσά τους και της Σίδης στην Παμφυλία, προπαγανδίζουν αυτές τις επιτυχίες.10
2.2. Επιδρομή Γότθων Ο Γαλλιηνός αντιμετώπισε επιτυχώς το 268 την επιδρομή των Γότθων, οι οποίοι είχαν εισβάλει στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία, όπου λεηλάτησαν τη Μυσία (στις πηγές αναφέρεται η Κύζικος) και τη Βιθυνία.11 Σε ανάμνηση των νικών που πέτυχε εναντίον τους σε ξηρά και θάλασσα έκοψε νομίσματα στα οποία απεικονίζεται ο Άρης ή ο Ποσειδώνας.12
3. Ο Γαλλιηνός ως πολιτικός
3.1. Διοικητικές μεταρρυθμίσεις Η σημαντικότερη μεταρρύθμισή του ήταν η απαγόρευση της ανάρρησης στα υψηλότερα στρατιωτικά αξιώματα , ενώ άρχισε να τους αντικαθιστά και στα πολιτικά αξιώματα με , κάτι που διαπιστώνεται και σε επαρχίες της Μικράς Ασίας, όπως στις Βιθυνίας-Πόντου, Κιλικίας, Λυκίας-Παμφυλίας, ενώ στην επαρχία της Ασίας ενεργεί ως ένας (επίτροπος ή επιμελητής).13 3.2. Οικονομική πολιτική Καταστροφική ήταν η συνέχιση της οικονομικής πολιτικής του πατέρα του, και ιδιαίτερα η σύσταση νέων αυτοκρατορικών νομισματοκοπείων και η κοπή πληθωριστικού νομίσματος, τακτική που ακολουθήθηκε και από τους διαδόχους του. Έτσι, λόγω της μεγάλης αυτοκρατορικής παραγωγής, έκλεισαν πολλά μικρά τοπικά νομισματοκοπεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διάρκεια της βασιλείας του οι 188 πόλεις της Μικράς Ασίας που έκοβαν δικό τους νόμισμα μειώθηκαν σε 122, ενώ αμέσως μετά το θάνατό του επιβίωσαν μόνο το νομισματοκοπείο που ιδρύθηκε την περίοδο της συμβασιλείας στην Κύζικο14 και κάποια στην περιοχή Πισιδίας-Παμφυλίας που φαίνεται ότι επηρεάσθηκαν λιγότερο από την εν γένει οικονομική κατάσταση. Στα νομίσματα μάλιστα της Λύρβης, της Πέργης και της Σίδης εκτός από τον αετό, σύμβολο της δυναστείας, απεικονίζεται το άστρο του ήλιου, σύμβολο του θεού Ηλίου, με τον οποίο ήθελε να ταυτίζεται και προωθούσε τη λατρεία του ο Γαλλιηνός μαζί με τη γυναίκα του Σαλωνίνα.15
Αποτελέσματα αυτής της καταστροφικής πολιτικής ήταν η αύξηση του πληθωρισμού, από την οποία υπέφεραν περισσότερο οι μισθοσυντήρητοι, και η μειωμένη προσφορά δανείων λόγω της μεγάλης πτώσης των επιτοκίων. Ο αριθμός δε των γαιών που εγκαταλείφθηκαν ήταν τόσο μεγάλος, ώστε ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός που ανέβηκε στο θρόνο 2 χρόνια μετά το Γαλλιηνό αναγκάστηκε να απαιτήσει από τις Αρχές των πόλεων την καταβολή των διαφυγόντων εσόδων από τους φόρους των εγκαταλειμμένων περιοχών. 4. Η συνεισφορά του Γαλλιηνού στο πνεύμα και την τέχνη Ο ίδιος ο αυτοκράτορας συνέθετε ποιήματα,16 ενώ μαζί με τη σύζυγό του στήριξαν την πνευματική δημιουργία. Συνδέονταν προσωπικά με το νεοπλατωνικό φιλόσοφο Πλωτίνο, ίσως και με το μαθητή του Πορφύριο. Στον Πλωτίνο μάλιστα ο Γαλλιηνός είχε υποσχεθεί να τον βοηθήσει στην ανέγερση της Πλατωνοπόλεως στην Καμπανία της Ιταλίας, στην οποία ο φιλόσοφος και οι υποστηρικτές του θα ζούσαν σύμφωνα με τους νόμους του Πλάτωνα.17 Το ενδιαφέρον του για την τέχνη έδωσε νέα πνοή στην καλλιτεχνική δημιουργία, η οποία αποκαλέστηκε από τη σύγχρονη βιβλιογραφία Γαλλιηνή Αναγέννηση. Μπορεί να χαρακτηρίζεται από την επιστροφή στις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής του Αυγούστου, του Αδριανού και του Αλεξάνδρου Σεβήρου, διακρίνεται όμως και μια ρομαντική διάθεση η οποία επιθυμεί τη ρήξη με το παλιό και την αναζήτηση του καινούργιου. Τα στοιχεία αυτά μπορεί κανείς να τα αναζητήσει στα πορτρέτα και το γλυπτό διάκοσμο των σαρκοφάγων της Μικράς Ασίας της περιόδου αυτής. Ο ελληνικός χαρακτήρας της, τέλος, ενδεχομένως να πρέπει να συνδυαστεί με την επίσκεψη του αυτοκράτορα στην Αθήνα, όπου έγινε επώνυμος άρχων, και με τη μύησή του στα Ελευσίνια Μυστήρια. Έχει μάλιστα διατυπωθεί το ερώτημα μήπως η ανάπτυξη των τάσεων αυτών στη Ρώμη οφείλεται στην αποδημία τεχνιτών από τη λεηλατημένη από τους Γότθους Ελλάδα και Μικρά Ασία. 5. Η στάση του Γαλλιηνού απέναντι στο χριστιανισμό Ακολουθώντας επίσης μια διαφορετική αντιμετώπιση της χριστιανικής θρησκείας κατά το διάστημα της μονοκρατορίας του, επέτρεψε την ελευθερία άσκησης της λατρείας, επέστρεψε τμήμα της δημευμένης περιουσίας και γενικά πρόσφερε για πρώτη φορά στο χριστιανισμό ένα είδος νομιμότητας.18 Υποστηρίζεται μάλιστα ότι η στάση του αυτή εκπορεύτηκε από την επιθυμία του να αντιμετωπίσει το χριστιανισμό όχι με τη βία, αλλά με τη νεοπλατωνική φιλοσοφία,19 θέση που έχει δεχτεί ισχυρή κριτική. Το πιθανότερο είναι η ανεκτικότητά του να οφειλόταν είτε στην αδιαφορία του είτε στην προσπάθειά του να προσελκύσει τους χριστιανούς κατοίκους των περιοχών που είχε υπό τον έλεγχό του ο στασιαστής και διώκτης των χριστιανών Μακριανός, ενώ ταυτόχρονα απέβλεπε στην αποτροπή δημιουργίας φιλοπερσικών αισθημάτων. Εξάλλου μια βίαιη στάση θα ερχόταν σε ασυμφωνία με την εικόνα του δίκαιου, του ανεκτικού, του φιλάνθρωπου, του ευεργέτη, που, μαζί με αυτή του ανδρείου και υπερασπιστή της αυτοκρατορίας, προσπαθούσε να περάσει προς τα έξω η αυτοκρατορική προπαγάνδα.20 6. Αποτίμηση 6.1. Αρχαία γραμματεία Ο Γαλλιηνός παρουσιάζεται από την αρχαία λατινική γραμματεία ως ένας κακός, σκληρός και επιπόλαιος αυτοκράτορας. Το μόνο θετικό που του αναγνωρίζεται είναι η στρατηγική του ικανότητα. Η αρνητική αυτή εικόνα προέρχεται από ιστοριογράφους-βιογράφους του 4ου αιώνα, οι οποίοι αναζητούσαν, όχι άδικα, τα αίτια της παρακμής της αυτοκρατορίας στην πολιτική των αυτοκρατόρων του 3ου αιώνα. Η ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης, που ξεκίνησε από τις διοικητικές και στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις με την ανάρρηση στα υψηλότερα αξιώματα ιππέων αντί συγκλητικών, καθώς και η υποτίμηση του νομίσματος, η οποία οδήγησε σε κρίση που θα συνεχιζόταν και τον 4ο αιώνα, θεωρήθηκαν δύο από τα σημαντικότερα αίτια αυτής της κρίσης από ανθρώπους που είτε είχαν συγκλητικές καταβολές είτε συνέχιζαν μια παράδοση ιστοριογραφίας που είχε ρίζες σε αυτή την τάξη, ενώ σίγουρα βίωναν τις συνέπειές της.
Μία ακόμη αιτία για αυτή την αντιμετώπιση είναι η προσπάθεια του Αυρηλιανού Βίκτωρα (Aurelius Victor) και του συγγραφέα στην Ιστορία των Αυγούστων (Historia Augusta) των βίων του Γαλλιηνού και του δολοφόνου και διαδόχου του Κλαυδίου Β΄ να εξυψώσει τον δεύτερο, τον οποίο οι συγγραφείς του 4ου αιώνα, αλλά και η αυτοκρατορική προπαγάνδα, τον θέλουν απόγονο του Μεγάλου Κωνσταντίνου.21 Η «γαλλιηνή προπαγάνδα», επίσης, κατάφερε να επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδίωκε. Ο ανδρείος, δίκαιος και φιλάνθρωπος Γαλλιηνός, παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως προστατευόμενο των Ηρακλή, Ερμή, Απόλλωνα, Άρτεμης, Genii Populi Romani (το πνεύμα του λαού της Ρώμης), Δία, Ήρας, Ποσειδώνα και Ηλίου22 ή/και παρομοιάζοντάς τον με κάποιες από αυτές,23 το μόνο που κατάφερε ήταν να προβάλει μια εικόνα αλαζόνα και εκκεντρικού. Όσον αφορά την αρχαία και τη βυζαντινή ελληνική γραμματεία αυτή είναι απλώς περιγραφική των γεγονότων, με εξαίρεση το Μαλάλα που πλέκει το εγκώμιο του παρουσιαστικού του. 6.2. Σύγχρονη ιστοριογραφία Η σύγχρονη ιστοριογραφία ξεκίνησε με πρωτοστάτες τους Homo και Alföldi με μια προσπάθεια αποκατάστασης του Γαλλιηνού, στηριζόμενη στην ικανότητά του να διαχειριστεί επιτυχώς την κρίση του 259-261. Σε αυτή την κρίση, αλλά και στην ανάγκη αντιμετώπισης των επιδρομών, απέδωσε την αναγκαιότητα λήψης μέτρων όπως αυτών που αναφέρθηκαν παραπάνω. Αιτιολογεί, επίσης, τη νομισματική του πολιτική μέσω της ανάγκης πληρωμής των στρατευμάτων, χωρίς όμως να αποσείει το χαρακτηρισμό της ως καταστροφικής. Ερμηνεύει τον τερματισμό της δίωξης του χριστιανισμού ως μια κίνηση πολιτικής ή ανεκτικότητας με κάποιες δόσεις νεοπλατωνικών επιδράσεων. Παρουσιάζει, τέλος, αναλύει και ερμηνεύει τη λεγόμενη γαλλιηνή αναγέννηση. Την τάση αυτή δεν ακολουθεί ο Magie που χαρακτηρίζει τη βασιλεία του Γαλλιηνού ως μια εποχή παρακμής και χάους για τη Μικρά Ασία, ενώ αφήνει να εννοηθεί ότι δεν έγινε ποτέ ιδιαίτερα αρεστός στους κατοίκους της.24 Ο Γαλλιηνός ήταν ικανός στρατιωτικός αυτοκράτορας που προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις και ενέργειες τις οποίες έκρινε αναγκαίες προκειμένου να αντιμετωπίσει την κρίση που είχε ξεσπάσει. Μόνο που αυτές ούτε ήταν ενταγμένες σε ένα συνολικό πρόγραμμα ούτε μπορούσε ο ίδιος να συνειδητοποιήσει τις μεσο-μακροπρόθεσμες συνέπειές τους, για τις οποίες όμως οι ευθύνες βαραίνουν όλους τους αυτοκράτορες της περιόδου. Όσον αφορά τη Μικρά Ασία δεν μπορεί να του προσάπτεται η ευθύνη για τις καταστροφικές επιδρομές των Περσών και των Γότθων, η οποία βαραίνει αποκλειστικά τον πατέρα του. Αντίθετα, πιστώνεται με την επιτυχή αντιμετώπιση των γοτθικών επιδρομών στο τέλος της βασιλείας του. Όσο για την άποψη ότι εσκεμμένα δεν ενήργησε για την απελευθέρωση του πατέρα του, αποσκοπώντας στη μονοκρατορία, δεν μπορεί βέβαια να αποκλεισθεί, αλλά ούτε και να διατυπώνεται με τόση ευκολία. Πρέπει να γίνει σαφές ότι από τη σύλληψη μέχρι τη θανάτωση μεσολάβησαν λίγοι μόνο μήνες, στους οποίους ο Γαλλιηνός δε θα μπορούσε να αφήσει τη Ρώμη στη διάθεση των φιλόδοξων σφετεριστών διοικητών των δυτικών επαρχιών, οι οποίοι τον απασχόλησαν μέχρι και το θάνατό του, τον οποίο τελικά πέτυχαν.
Η οικονομική πολιτική του, η κάλυψη των αναγκών των αντίπαλων στρατευμάτων κατά την περίοδο των αποστασιών και οι επιδρομές οδήγησαν πολλές από τις μικρασιατικές πόλεις στην παρακμή. Για κάποιες άλλες όμως υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι συνέχισαν να ανθούν με ή χωρίς τη βοήθεια του αυτοκράτορα. Έτσι οι πόλεις των περιοχών της Παμφυλίας και της Πισιδίας δε φαίνεται να επηρεάστηκαν σοβαρά από την οικονομική κρίση, αφού είναι από τις λίγες που συνέχισαν να κόβουν δικό τους νόμισμα και μετά το θάνατό του.
Πόλεις μάλιστα της Παμφυλίας έγιναν για πρώτη φορά νεωκόροι επί Γαλλιηνού και γενικά η εποχή Βαλεριανού-Γαλλιηνού είναι μετά την περίοδο του Καρακάλλα, αυτή κατά την οποία αποδίδονται, διατηρούνται ή επανακτώνται οι περισσότερες νεωκορίες από πόλεις της Μικράς Ασίας.25 Άλλες πάλι, όπως η Άγκυρα της Γαλατίας, η Αφροδισιάδα της Καρίας και η Ταρσός, έχουν τη δυνατότητα να διοργανώνουν μεγάλες γιορτές, κάποιες μάλιστα πιθανόν με την ενίσχυση του ιδίου και της οικογένείας του, ενώ στο Πέργαμο ένας έχει τα μέσα να χρηματοδοτήσει μόνος του τις γιορτές για τον Ασκληπιό. Η Κύζικος, έδρα του νέου αυτοκρατορικού νομισματοκοπείου, ανθεί και η Νίκαια έχει ξεκινήσει ήδη να επισκευάζει τα κατεστραμμένα από τους Γότθους τείχη της.26 Όλα αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι οι γενικεύσεις του τύπου «εποχή παρακμής και χάους» οδηγούν σε παραποίηση της εικὀνας του. |
1. Το όνομά του απαντά σε ορισμένες πηγές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας με ένα -λ (Πορφ., Πλωτ. 12), ενώ σε άλλες με δύο (Ζώσ. 1.37-41). Εδώ προτιμάται η γραφή με δύο -λ, γιατί έτσι απαντά στη λατινική γραμματεία (SHA, Gal.) και τα νομίσματα που έκοψε ο ίδιος. 2. Ταυτίστηκε παλιότερα με την Πίπα ή Πιπάρα, κόρη του Αττάλου, αρχηγού του γερμανικού φύλου των Μαρκομάνι, Boerden, W., Some Minor Roman Historians (Leiden 1972), σελ. 80. Ωστόσο μάλλον πρόκειται για δύο διαφορετικά πρόσωπα. Η Πίπα δεν ήταν παρά παλλακίδα του Γαλλιηνού, ενώ η Κορνηλία νόμιμη σύζυγός του, πιθανόν βιθυνικής καταγωγής, και το πλήρες όνομά της ήταν Κορνηλία Σαλωνίνα Χρυσόγονη. SHA, Gal. 21.3· Aur. Vict., Caes. 33.6· Jones, A.H.M. – Martindale, J.R. – Morris, J., Prosopography of the Later Roman Empire Ι (Cambridge 1971), σελ. 799. 3. SHA, Val. 8· Gal. 14.9-11· PIR III, σελ. 75, αρ. 39, V1, σελ. 33-36, 45, 62, αρ. 183, 184, 198, 257. 4. Ζώσ. 1.39-41· SHA, Gal. 14-15· Ευτρόπιος 9.11. Ο Μαλάλας 12.27, αντίθετα, αναφέρει ότι πέθανε από αρρώστια. Saunders, R.T., “Who murdered Gallienus?”, Athichthon 26 (1992), σελ. 80-94. Για την ημερομηνία θανάτου βλ. Rea, J.R., The Corn Dole in Oxyrhynchus and Kindred Documents (The Oxyrhynchus Papyri 40, London 1972), σελ. 19, 25, σημ. 2, αρ. 2.892-2.940. 5. Ευτρόπιος 9.7-8. 6. Ζώσ. 1. 30· Aur. Vict., Caes. 33· SHA, Tyr. Trig. 9-10. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων σκοτώθηκε κοντά στο Δούναβη ο γιος του Πόπλιος Λικίνιος Κορνήλιος Βαλεριανός, ενώ κατά την εξέγερση στη Γαλατία σκοτώθηκε ο άλλος γιος του, ο Σαλωνίνος: SHA, Tyr. Trig. 3· König, Ι., Die gallischen Usurpatoren von Postumus bis Tetricus (Vestigia, Beiträge zur Alten Geschichte 31, Munich 1981), σελ. 43-51· Drinkwater, J.F., The Gallic Empire. Separatism and Continuity in the North-Western Provinces of the Roman Empire A.D. 260-274 (Stuttgart 1987), σελ. 23-26. 7. Potter, D.S., Prophesy and History in the Crisis of the Roman Empire. A Historical Commentary on the Thirteenth Sibylline Oracle (Oxford 1990), σελ. 49, σημ. 141, σελ. 83, σημ. 49 (όπου και βιβλιογραφία). 8. Res gestae divi Saporis 26-33· Μαλάλ. I. 12.26. 9. SHA, Tyr. Trig. 12-15. Για τον Αυρίολο βλ. PIR I, αρ. 1.672, και Jones, A.H.M. – Martindale, J.R. – Morris, J., Prosopography of the Later Roman Empire Ι (Cambridge 1971), σελ. 138. 10. Nollé, J., “'Oriens Augusti'. Kaiserpanegyrik und Perserkriegspropaganda und Münzen der Stadt Side in Pamphylien unter Valerian und Gallienus 253-268”, JNG 36 (1986), σελ. 136-142, πίν. 19.13-14. 11. Ο Γαλλιηνός είχε δώσει εντολή στον Κλεόδαμο και τον Αθήναιο από το Βυζάντιο να μεριμνήσουν για τις επισκευές των τειχών των πόλεων μόλις έμαθε ότι οι εισβολείς πέρασαν το Δούναβη, SHA, Gal. 13.6. 12. SHA, Gal. 13.6-9· CAH XII, σελ. 147-149 (A. Alföldi)· Salamon, M., “The Chronology of Gothic Incursions into Asia Minor in the Third Cent. A.D.”, Eos 59 (1971), σελ. 109-139· De Blois, L., The Policy of the Emperor Gallienus (Leiden 1977), σελ. 106, 108. Η Webb, P.H., Roman Imperial Coinage 1, σελ. 17, 184, αρ. 603, υποστηρίζει ότι το νόμισμα κόπηκε στην επαρχία της Ασίας –πιθανόν στην Κύζικο– και το χρονολογεί στο 265. Αντίθετα η Robertson, A.S., Roman Imperial Coins in the Hunter Coin Cabinet University of Glasgow. IV: Valerian I to Allectus (Oxford 1978), σελ. 58, αρ. 198, πίν. 16, το χρονολογεί στο 267 και πιθανολογεί την κοπή του από το νομισματοκοπείο της Αντιόχειας. 13. Aur. Vict., Caes. 33.33-34· Bersanetti, G.M., “Un governatore equestre della Licia-Panfilia”, Aevum 19:1-2 (1945), σελ. 384-390· Magie, D., Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ (Princeton 1950), σελ. 711. 14. Παλιότερα είχαν διατυπωθεί υποθέσεις υπέρ της Σμύρνης, Εφέσου και Κυζίκου: De Blois, L., The Policy of the Emperor Gallienus (Leiden 1977), σελ. 93, σημ. 1. Η σύγχρονη βιβλιογραφία τάσσεται πλέον υπέρ της Κυζίκου, Carson, R.A.G., “The Hamâ Hoard and the Eastern Mints of Valerian and Gallienus”, Berytus 17 (1968), σελ. 123-142· Elks, K.J.J., “The Eastern Mints of Valerian and Gallienus. The Evidence of Two New Hoards from Western Turkey”, NumChron 15 (1975), σελ. 91-109· Besly, E. – Bland, R., The Cunetio Treasure. Roman Coinage of the Third Century A.D. (London 1983), σελ. 40-41. 15. Callu, J.-P., La politique monétaire des empereurs romains de 238 à 311 (Paris 1969), σελ. 478-482· Magie, D., Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ (Princeton 1950), σελ. 639, 682, 712-713, 1502, σημ. 25, σελ. 1550, σημ. 38, σελ. 1572, σημ. 38. Γαλλιηνός-Ήλιος: SHA, Gal. 16.4 και 18.2-4. Για τα νομίσματα της Σίδης και τους συμβολισμούς βλ. Nollé, J., “'Oriens Augusti'. Kaiserpanegyrik und Perserkriegspropaganda und Münzen der Stadt Side in Pamphylien unter Valerian und Gallienus 253-268”, JNG 36 (1986), σελ. 127-136, πίν. 18.1-2, 18.14-15, 19.1, 19.4-5. 16. SHA, Gal. 11. 17. Πορφ., Πλωτ. 7 και 12· Ferri, S., “Plotino e l’arte del terzo secolo”, CA 1 (1936), σελ. 166-171. Οι απόψεις για την επίδραση του Πλωτίνου στην τέχνη της περιόδου επιδέχονται πολλή συζήτηση. 18. Ευσ., Εκκλ. Ιστορ. 7.13· Keresztes, P., “The Peace of Gallienus”, WS 9 (1975), σελ. 174-185· Sage, M.M., “The Persecution of Valerian and the Peace of Gallienus”, WS 12 (1983), σελ. 137-159. 19. Alföldi, A., Studien zur Geschichte der Weltkrise des dritten Jahrhunderts n.Chr. (Darmstadt 1967), σελ. 241-257. 20. Manarasi, A., L’impero Romano e il Cristianesimo (Rome 1914), σελ. 407-408· De Blois, L., The Policy of the Emperor Gallienus (Leiden 1977), σελ. 181-193. 21. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται και οι μαρτυρίες ότι οι στρατιώτες προχώρησαν σε damnatio memoriae του Γαλλιηνού, ενέργεια που είναι αποκλειστική αρμοδιότητα της συγκλήτου, καθώς και ότι ο Κλαύδιος Β΄ δε συμμετείχε στη συνωμοσία εναντίον του, αλλά έλαβε το χρίσμα από τον ίδιο το Γαλλιηνό από τη νεκρική κλίνη: SHA, Gal. 14.3, 15, Claud. 1.1, 13.1-4· Aur. Vict., Caes. 33.27-34· Magie, D., The Scriptores Historiae Augustae III ( Loeb, London – Cambridge Massachusetts 1932, ανατ. 1954), σελ. 46, σημ. 2, σελ. 48, σημ. 2, σελ. 152, σημ. 1, σελ. 178, σημ. 1· Lieu, N.C. – Montserrat, D. (επιμ.), From Constantine to Julian. Pagan and Byzantine Views. A Source History (London – New York 1996), σελ. 68-70, 75· Syme, R., The Historia Augusta. A Call of Clarity (Antiquitas 4.8. Beiträge zur Historia-Augusta-Forschung, Bonn 1971), σελ. 39-44 (για τον Αυρηλιανό Βίκτωρα) και 57-61 (για την καταγωγή του Μεγάλου Κωνσταντίνου). 22. Υποστηρίζεται ότι η προσπάθεια του Γαλλιηνού ήταν να προπαγανδίσει ότι οι θεοί ήταν προστάτες του κράτους από επιδρομές και σφετεριστές και ταυτόχρονα, μέσω μιας σειράς γιορτών με τις οποίες συνδέονταν αυτές οι θεότητες, να αποσπάσει την προσοχή των υπηκόων του από τα υπαρκτά προβλήματα: Weigel, R., “Gallienus 'Animal Series' Coins and Roman Religion”, NumChron 150 (1990), σελ. 135-143. Πρβλ. και de Blois, L., The Policy of the Emperor Gallienus (Leiden 1977), σελ. 161-169. Για τις γιορτές των δέκα χρόνων της εξουσίας του βλ. SHA, Gal 8-9· Merten, E.W., Zwei Herrscherfeste in der Historia Augusta. Untersuchungen zu den pompae der Kaiser Gallienus und Aurelianus (Antiquitas 4.5, Beiträge zur Historia-Augusta-Forschung, Bonn 1968), σελ. 1-100. 23. De Blois, L., The Policy of the Emperor Gallienus (Leiden 1977), σελ. 148-157. 24. Ένα από τα επιχειρήματά του είναι τα τιμητικά ψηφίσματα και τα αφιερώματα πόλεων της Μικράς Ασίας για τον ίδιο και την οικογένειά του (Κόμανα Καππαδοκίας, Κόμβη), τα οποία χρονολογούνται πριν από την αποστασία του Μακριανού και των γιων του. Υπάρχουν ωστόσο και άλλα, όπως από την Πομπηιόπολη Γαλατίας, τη Σαγαλασσό, την Άγκυρα της Γαλατίας και τη Μείρο ή Μειρηνών κατοικία που δεν μπορούν να χρονολογηθούν με ακρίβεια σε αυτό το διάστημα: Magie, D., Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ (Princeton 1950), σελ. 709, 1570, σημ. 33. 25. Πρβλ. Price, S.R.F., Rituals and Power. Τhe Roman Imperial Cult in Asia Minor (Cambridge 1984). 26. Magie, D., Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ (Princeton 1950), σελ. 712, 1572, σημ. 37. Η ολοκλήρωση της επισκευής θα γίνει επί Κλαυδίου ΙΙ (268-270 μ.Χ.). ΙΚ 9, στίχοι 11-12· Winter, E., Staatliche Baupolitik und Baufürsorge in den römischen Provinzen der Kaiserzeitlichen Kleinasien (Asia Minor Studies 20, Bonn 1996), σελ. 92, 136, 165, σημ. 1495, σελ. 359, αρ. 150. Και άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας επισκευάζουν τα τείχη τους μετά την επιδρομή των Γότθων, δεν είναι σαφές όμως εάν αυτό γίνεται στη διάρκεια ή μετά τη βασιλεία του Γαλλιηνού: βλ. Winter, Ε., Staatliche Baupolitik und Baufürsorge in den römischen Provinzen der Kaiserzeitlichen Kleinasien (Asia Minor Studies 20, Bonn 1996), σελ. 136. |