1. Το Αγροκήπιο Κυδωνιών

Από το έτος 1905 εισάγεται η διδασκαλία των γεωργικών μαθημάτων στις ανώτερες τάξεις των δημοτικών σχολείων και γυμνασίων της κοινότητας Αϊβαλιού. Αυτή η εξέλιξη στα εκπαιδευτικά πράγματα της πόλης οφειλόταν στην ανάγκη να διδαχτούν οι νέες βελτιωτικές μέθοδοι και τεχνικές που αφορούσαν την καλλιέργεια των βασικότερων εμπορευματοποιημένων προϊόντων, όπως ήταν το λάδι και η σταφίδα. Οι καινούργιες μέθοδοι βασίστηκαν στις ανακαλύψεις που έγιναν στην Ευρώπη από τη δεκαετία του 1870 οι οποίες σχετίζονταν με τη φυτοπαθολογία και τη χρήση χημικών ουσιών για την καταπολέμηση ασθενειών (φυλλοξήρα, περονόσπορος κ.λπ.), όπως ακόμα και με τη χρήση νέων καλλιεργητικών εργαλείων (αμπελουργικό άροτρο).¹

Πρωτεργάτες της προαναφερόμενης εκπαιδευτικής κίνησης στην πόλη των Κυδωνιών ήταν ο γιατρός Ιωάννης Κερεστετζής, που ήταν και έφορος των κοινοτικών σχολείων, και ο επιθεωρητής των δημοτικών σχολείων και δάσκαλος Δημήτριος Λιάπης. Ο Κερεστετζής και ο επίσης έφορος Ιωάννης Γονατάς προέτρεψαν μέλη της οικογένειας Πανταζοπούλου, η οποία είχε εγκατασταθεί από τα προηγούμενα χρόνια στο Δικελί, να δωρίσουν στα σχολεία κήπο 27 στρεμμάτων. Ο κήπος αυτός βρισκόταν πάνω από το νοσοκομείο της πόλης, κοντά στο μικρό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου. Η εφορεία των σχολείων χρησιμοποίησε την παραπάνω στρεμματική έκταση προκειμένου να λειτουργήσει σχολικό αγροκήπιο με στόχο όχι μόνο τη θεωρητική διδασκαλία γεωργικών μαθημάτων, αλλά και την πρακτική εφαρμογή των διδασκομένων. Για την καλύτερη λειτουργία του νέου εκπαιδευτικού θεσμού προσλήφθηκαν δυο κηπουροί, ενώ χρέη διδασκόντων εκτελούσαν ο Δημήτριος Λιάπης και ο Έλληνας πολίτης Π. Λαγίδης, Αϊβαλιώτης στην καταγωγή, ο οποίος ήταν κρατικός γεωπόνος. Λίγους μήνες αργότερα η έκταση του αγροκηπίου μεγάλωσε, αφού οι αδελφοί Θεόδωρος και Ηλίας Ηλιόπουλοι, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στην Ιταλία, δώρισαν κτήμα έκτασης 18 στρεμμάτων που συνόρευε με τη στρεμματική έκταση στην οποία ήδη λειτουργούσε ο νέος θεσμός. Έτσι, η συνολική έκταση του αγροκηπίου ανερχόταν σε 45 στρέμματα, στα οποία υπήρχαν ποικίλα δένδρα (συκιές, αχλαδιές, ελιές, ροδακινιές κ.λπ.), καθώς και ένα μεγάλο αμπέλι. Ακόμα παραχωρήθηκε ένα διώροφο οίκημα που βρισκόταν μέσα στο κτήμα Ηλιοπούλου, οι αίθουσες του οποίου διαμορφώθηκαν κατάλληλα προκειμένου να διδάσκονται εκεί οι μαθητές όταν επικρατούσαν δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Εκεί γινόταν και η διδασκαλία των μαθητριών που εκπαιδεύονταν στην εκτροφή μεταξοσκωλήκων. Γενικότερα η εκπαιδευτική διαδικασία περιλάμβανε εκμάθηση και εξάσκηση των μαθητών στους εμβολιασμούς, στα φυτεύματα, στην πρακτική φυτοπαθολογία (ασθένειες δένδρων, αμπελιών, ελιάς κ.λπ.) και στις νέες μεθόδους θεραπείας, με βάση τις προόδους της γεωπονίας. Οι μαθήτριες εξασκούνταν κυρίως στην ανθοκομική και στη σηροτροφία.

2. Ο Γεωργικός Σύνδεσμος

Στα 1907 ιδρύεται στο Αϊβαλί ο Γεωργικός Σύνδεσμος. Ιδρυτής και πρόεδρος του συνδέσμου ήταν ο γιατρός Ιω. Κερεστετζής, ενώ στις περισσότερες αρχαιρεσίες για την ανάδειξη του διοικητικού συμβουλίου γραμματέας εκλεγόταν ο Μ. Αλεξίου και ταμίες οι Αθ. Μωραϊτέλης και Σ. Κρυσταλλίδης. Τεχνικοί σύμβουλοι του συνδέσμου ήταν ο γεωπόνος Παν. Λαγίδης και ο δάσκαλος Δ. Λιάπης, ενώ τιμητικά μέλη ανακηρύχθηκαν οι δωρητές των οικογενειών Πανταζοπούλου και Ηλιοπούλου. Η λειτουργία του συνδέσμου διήρκεσε επτά χρόνια, δηλαδή έως το 1914. Οι στόχοι του Γεωργικού Συνδέσμου, έτσι όπως ορίστηκαν από τα ιδρυτικά του μέλη, ήταν: α) Η οικονομική ενίσχυση και στήριξη του σχολικού αγροκηπίου, έτσι ώστε η λειτουργία του να μην επιβαρύνει τις εφορείες των σχολείων. Από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας τού συνδέσμου είχαν εγγραφεί 180 μέλη, τα οποία πλήρωναν ετήσια συνδρομή 6 μετζίτια. β) Η ανάδειξη του αγροκηπίου σε εκπαιδευτικό θεσμό αλλά και σε προσοδοφόρο κτήμα. γ) Η μετάδοση πρακτικών γεωργικών γνώσεων στον αγροτικό κόσμο μέσω της διοργάνωσης διαλέξεων συμβουλευτικού περιεχομένου, τις οποίες θα έκαναν ειδικοί γεωπόνοι. δ) Η αναδάσωση των λόφων που βρίσκονταν γύρω από την πόλη με τη συνδρομή των μαθητών, των κηπουρών και των δασοφυλάκων του αγροκηπίου. ε) Η σύσταση Γεωπονικής Σχολής κατά τα ελληνικά πρότυπα.

Τα μέλη του συνδέσμου βοήθησαν σημαντικά κυρίως τους αμπελουργούς της περιοχής. Προκειμένου μάλιστα οι τελευταίοι να μπορέσουν να καλλιεργήσουν ανώτερες ποιότητες σταφίδας, περιζήτητες στο εξωτερικό εκείνη την περίοδο, οι υπεύθυνοι του συνδέσμου επικοινωνούσαν τακτικά με Έλληνες και ξένους καθηγητές γεωπονικών σχολών, οι οποίοι έστελναν κατά καιρούς συμβουλευτικές εκθέσεις σχετικές με τις σύγχρονες μεθόδους καλλιέργειας και παραγωγής του προϊόντος. Αλλά και σε πρακτικό επίπεδο η δράση των μελών του συνδέσμου ήταν σημαντική. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι με ενέργειές τους μεταφέρθηκαν από το Μονπελιέ της Γαλλίας στις Κυδωνιές αντιφυλλοξηρικά κλήματα, τα οποία φυτεύτηκαν σε ειδικά διαμορφωμένο αμπέλι του αγροκηπίου.² Έτσι δημιουργήθηκαν ειδικά φυτώρια στα οποία αναπτύχθηκαν 10-12.000 κλήματα που προμηθεύτηκαν οι ντόπιοι αμπελουργοί αγοράζοντάς τα σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές. Σημαντική ήταν η συμβολή του διοικητικού συμβουλίου του συνδέσμου όσον αφορά στην εισαγωγή των λόφων που περιέβαλλαν την πόλη στο κτηματολόγιο. Πρόκειται για τους λόφους Άγιος Κωνσταντίνος, Άγιος Αντώνιος, Παραμυθέλια και Ανεμόμυλος. Με την παραπάνω διαδικασία οι λόφοι αυτοί κατοχυρώνονταν και νομικά στην κατοχή του νοσοκομείου και των σχολείων της πόλης με ελάχιστη οικονομική επιβάρυνση. Η εξέλιξη αυτή ήταν αποτέλεσμα, κυρίως, της παρέμβασης του ελληνόφωνου καϊμακάμη Ιμπραήμ Χακή, που καταγόταν από τα Γιάννενα. Τα προαναφερόμενα υψώματα αναδασώθηκαν με δένδρα του αγροκηπίου από τους μαθητές του. Ήδη μέχρι το 1914 είχε διαμορφωθεί εκεί ένα αρκετά εκτεταμένο άλσος.