Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Σχολή Ανώτατων Σπουδών Τραπεζούντος

Συγγραφή : Κατσιαμπούρα Γιάννα (28/11/2003)

Για παραπομπή: Κατσιαμπούρα Γιάννα, «Σχολή Ανώτατων Σπουδών Τραπεζούντος», 2003,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=6409>
Σχολή Ανώτατων Σπουδών Τραπεζούντος (5/2/2009 v.1) School in Trebizond (9/7/2010 v.1) 
 

1. Ιστορική εξέλιξη

Στην πόλη της Τραπεζούντας διαμορφώθηκε μια παράδοση στη μελέτη των μαθηματικών επιστημών, κυρίως της αστρονομίας, της αριθμητικής και της γεωμετρίας. Ήδη από τον 7ο αιώνα φέρεται να δίδασκε εκεί μαθηματικά, καθώς και στοιχεία των άλλων επιστημών, ο Τυχικός,1 φημισμένος διδάσκαλος, τα μαθήματα του οποίου έρχονταν να παρακολουθήσουν σπουδαστές όχι μόνο από τις γειτνιάζουσες περιοχές αλλά και από την Κωνσταντινούπολη, ίσως με έξοδα του βυζαντινού κράτους. Ο ναός του Αγίου Ευγενίου, όπου παρέδιδε τα μαθήματά του, είχε μετατραπεί σε πόλο έλξης νέων από όλη την αυτοκρατορία, όπως αναφέρει στην αυτοβιογραφία του ένας από τους μαθητές του, ο Ανανίας ο Σιρακηνός (από το Shirak της Αρμενίας),2 ο οποίος μνημονεύει και την πλούσια βιβλιοθήκη του δασκάλου του.

Από τις πηγές δεν αντλούμε πληροφορίες για τη λειτουργία σχολής κατά τον 9ο-10ο αιώνα.3 Η συστηματική καλλιέργεια των επιστημών παρατηρείται από τον 11ο αιώνα και μετά, κυρίως επί της εποχής των Μεγάλων Κομνηνών (1204-1461), στο κράτος της Τραπεζούντας, με την εμφάνιση μιας σειράς σημαντικών λογίων που συγκρότησαν και οργάνωσαν τη σχολή της Τραπεζούντας, κατά το πρότυπο βέβαια των σχολών της Βυζαντινής περιόδου: γύρω από έναν γνωστό λόγιο διδάσκαλο συγκεντρώνεται μια σειρά σπουδαστών, οι οποίοι στη συνέχεια ακολουθούν συνήθως αυτόνομη διδασκαλική σταδιοδρομία. Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της σχολής έπαιξε ο αυτοκράτορας Αλέξιος Β΄ Μέγας Κομνηνός (1297-1330), ο οποίος με αδρές δαπάνες προσκάλεσε αστρονόμους, γιατρούς και φιλοσόφους να παραδώσουν μαθήματα.4 Άνθηση μάλιστα παρουσίασε η σχολή και στα χρόνια του Αλεξίου Γ΄ Μεγάλου Κομνηνού (1349-1390), ο οποίος τη στήριξε με κάθε τρόπο. Μετά το θάνατό του δεν υπάρχουν εκτεταμένες αναφορές στις πηγές, ωστόσο η σχολή λειτουργούσε μέχρι και την άλωση της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς (1461).

2. Δομή και Λειτουργία

Έδρα της σχολής αρχικά ήταν ο ναός του Αγίου Ευγενίου, όπου ο Τυχικός εγκατέστησε τη βιβλιοθήκη του, ήδη από τον 7ο αιώνα, όπως παραδίδεται, ενώ μετά την καταστροφή του από πυρκαγιά, το 1340, τα μαθήματα συνεχίστηκαν στο ναό της Αγίας Σοφίας (του Θεού), 2 χλμ. δυτικά της Τραπεζούντας.5

Η σχολή λειτουργούσε με επίκεντρο κάθε φορά έναν συγκεκριμένο διδάσκοντα, ο οποίος παρέδιδε μαθήματα που απευθύνονταν σε σπουδαστές ανώτερου επιπέδου, όπως άλλωστε συνέβαινε και στις άλλες σχολές της ίδιας περιόδου. Ο διδάσκων αποφάσιζε για το περιεχόμενο και τη μορφή της διδασκαλίας, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του.6

Η σχολή της Τραπεζούντας έχει συνδεθεί με πολύ σημαντικούς λογίους της Υστεροβυζαντινής εποχής. Σε αυτή δίδαξαν μεταξύ άλλων ο Γρηγόριος Χιονιάδης, ο κληρικός Μανουήλ, ο Κωνσταντίνος Λουκίτης και ο Ανδρέας Λιβαδηνός, που επιδόθηκαν στη μελέτη της αστρονομίας και των μαθηματικών με σημαντικά για την εποχή αποτελέσματα.7 Ανάμεσα μάλιστα σε αυτούς που παρακολούθησαν μαθήματα ήταν ο Γεώργιος Χρυσοκόκκης, ο καρδινάλιος Βησσαρίων, ο Αμιρούτζης κ.ά. Η σχολή λειτούργησε ως πόλος έλξης για λογίους με αστρονομικά ενδιαφέροντα από πολλές περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπως μεταξύ άλλων ο Γεώργιος Ακροπολίτης, που επισκέφθηκε την πόλη τo 1281 ως απεσταλμένος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου (1261-1282).

3. Σημασία για τις επιστήμες

Στην περίοδο της ακμής της σχολής σημειώνεται ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περσική αστρονομία και η Τραπεζούντα εξελίσσεται σε κέντρο εισαγωγής της στο Βυζάντιο. Το τελευταίο δικαιολογείται και από την τοπογραφική της θέση, τελευταίος σταθμός στο δρόμο επικοινωνίας και εμπορίου με την Ανατολή. Πέρα από τις εμπορικές συναλλαγές, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας είχε αναπτύξει στενές διπλωματικές σχέσεις με την Περσία. Πρέπει να σημειωθεί ότι η αστρονομία αυτή την εποχή στην Περσία ήταν εξαιρετικά αναπτυγμένη, όπως φαίνεται τόσο από τις γραπτές πηγές, όσο και από την ύπαρξη του αστεροσκοπείου της Μάραγα. Σημαντικό ρόλο στην εισαγωγή της περσικής αστρονομίας μέσω της σχολής της Τραπεζούντας έπαιξε ο Γρηγόριος Χιονιάδης (τέλη 13ου-αρχές 14ου αιώνα), ο οποίος ταξίδεψε στην Περσία, έμαθε περσικά, σπούδασε αστρονομία κοντά στον Σαμς Πουχάρη, δηλαδή τον Σαμς αλ-ντιν αλ-Μπουχαρί (Shamsh al-Din αl-Βukhari), σημαντικό Πέρση αστρονόμο, και συγκέντρωσε αρκετά συγγράμματα, μεταξύ των άλλων και από τις σημειώσεις των μαθημάτων του διδασκάλου του,8 τα οποία αργότερα μετέφερε στην Τραπεζούντα, όπου τα μετέφρασε ο κληρικός Μανουήλ και τα χρησιμοποίησε για τα δικά του μαθήματα.

Απόδειξη της έλξης που άσκησε η σχολή και του αυξημένου ενδιαφέροντος που σημειώθηκε για την αστρονομία αποτελούν ακριβώς μια σειρά αστρονομικών κειμένων που εμφανίζονται την ίδια εποχή: μεταξύ άλλων, εκτός από τη μετάφραση του έργου του Σαμς Μπουχαρί, και ένα κείμενο αστρολογικών προρρήσεων για την πόλη της Τραπεζούντας το έτος 1336.9

Οι λόγιοι που είχαν συγκεντρωθεί στην Τραπεζούντα λειτούργησαν και ως μεσάζοντες, μεταφέροντας κυρίως την περσική αστρονομική παράδοση τόσο στην Κωνσταντινούπολη όσο και μέσω αυτής στη Δύση. Παράδειγμα τέτοιου έργου είναι το Ἐξήγησις εἰς τὴν Σύνταξιν τῶν Περσῶν, του Γεωργίου Χρυσοκόκκη, του 1346, που συνέβαλε κατά πολύ στην ενίσχυση των βυζαντινών αστρονομικών σπουδών.

1. Για τον Τυχικό βλ. Lemerle, P., Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός (Αθήνα 1985), σελ. 79 κ.ε.

2. Βλ. Lemerle, P., Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός (Αθήνα 1985), σελ. 77-81.

3. Σποραδικές ενδείξεις όμως υπάρχουν: ο Βίος του Αγίου Αβραμίου αναφέρει ότι ο Αβράμιος, που γεννήθηκε στην Τραπεζούντα γύρω στο 925, δεν μπόρεσε, αφού πήρε τη στοιχειώδη μόρφωση, να συνεχίσει ανώτερες σπουδές στην πόλη του. Βλ. Lemerle, P., Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός (Αθήνα 1985), σελ. 231 κ.ε.

4. Σύμφωνα με τον μητροπολίτη Ιωσήφ, βλ. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Α. (επιμ.), " Ιωσήφ Τραπεζούντος (Ιωάννης Λαζαρόπουλος), «Εγκώμιον»",  Fontes historiae imperii Trapezuntini (Πετρούπολη 1897), σελ. 61-62. Ο Παπαδόπουλος, ωστόσο, υποστηρίζει ότι το Εγκώμιον αναφέρεται στον Αλέξιο Γ΄.

5. Βλ. Bryer, A.A.M. – Winfield, D., The Byzantine Monuments and Topography of Pontos Ι (Washington D.C. 1985), σελ. 222-223.

6. Βλ. Lemerle, P., Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός (Αθήνα 1985), σελ. 218 κ.ε. 

7. Βλ. Ματθαίος Παρανίκας (επιμ.), Ανδρέα Λιβαδηνού, Περιήγησις (Κωνσταντινούπολη 1874), σελ. 22 κ.ε.

8. Νικολαΐδης, Θ., «Οι επιστήμες στο Βυζάντιο», στο Καράς, Γ. (επιμ.), Ιστορία και φιλοσοφία των επιστημών στον ελληνικό χώρο (Αθήνα 2003), σελ. 26-44, ιδ. σελ. 39.

9. Aρχικά αποδόθηκε στον Λιβαδηνό, αλλά, σύμφωνα με τα νεότερα στοιχεία, ο συγγραφέας του είναι άγνωστος. Βλ. σχετικά Mercier, R., An Almanac for Trebizond for the year 1336 (Corpus des astronomes Byzantins VII, Institut Orientaliste de Louvain, Louvain-la-Neuve 1994).
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργο Μεγάλη Δικτυακή «Εγκυκλοπαίδεια Ελληνικού Πολιτισμού» - Μέρος Α΄ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.

Το έργο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ συγχρηματοδοτήθηκε σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.